به گزارش سینماپرس، در زمانی که تلویزیون روزهای اوج خود را سپری می‌کرد، شروع برنامه‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی در قالب طنز بسیار محدود و انگشت شمار بود و گروه‌های برنامه‌ساز اندکی در این ژانر توانایی برنامه‌سازی داشتند. شاید بخشی از ماجرا به تبحر طنز نویسی در تلویزیون برمی‌گشت و بخشی دیگر به نحوه کارگردانی و حتی بازی بازیگرانی که در این حوزه کار می کنند.  

حتی یکی از مواردی که در دیده شدن و تاثیرگذاری این مجموعه های تلویزیونی به چشم می آمد، تعداد محدود شبکه های سیما بود که عملا رقابتی را بین این گروه های برنامه ساز رقم نمی زد. آخرین برنامه ای که در حوزه طنز آیتمی بروی آنتن رفت، شکرآباد نام داشت. کاری از شهاب عباسی و برخی از بازیگران سریال خنده بازار.

در این گزارش بنا داریم تا مروری داشته باشیم بر مجموعه های طنز ترکیبی و آیتمی تلویزیون از دهه ۷۰ تا ۹۰ و این سوال را مطرح کردیم که چرا مردم امروز با برنامه های طنز ترکیبی ارتباط برقرار نمی کنند و چرا برنامه سازان دیگر به این سمت نمی روند.

** «نوروز ۷۲»؛ حضور داریوش کاردان در برنامه‌ای طنز

این برنامه از اولین طنزهای آیتمی بود که از تلویزیون پخش شد. داریوش کاردان از ابتدای روزهای کاری خود در قالب نویسنده و کارگردان فعالیت می کرد. او علاوه بر تلویزیون در رادیو نیز فعالیت کرده است. شخصیت استاد خرناس در برنامه عصرانه در رادیو از شاخص ترین کارهای رادیویی وی است. او همکاری خود را با تلویزیون با برنامه نوروز ۷۲ آغاز کرد.

این برنامه یکی از اولین تجربه های بازیگری مهران مدیری در تلویزیون بود و البته اولین همکاری اش با داریوش کاردان. مدیری همان زمان با اینکه تازه کار بود در قامت بازیگر، خلاقیت خوبی در نوع  بیان شوخی های تلویزیونی و ابداع این نوع شوخی ها به خرج داد. برنامه‌ای که با کمترین امکانات موجود در دهه ۷۰ در هر قسمت مجموعه ای از آیتم های کمدی را به تصویر کشیده بود.

یکی از آیتم های شاخص این برنامه، شوخی با آیتم مسابقه هفته با اجرای منوچهر نوذری بود که این بار مهران مدیری نقش نوذری را در این آیتم بازی می کرد. از دست مایه قرار دادن تبلیغات تلویزیونی تا اخبارگویی برخی مجریان خبر و توپوق زنی هایشان و ...

در نوروز ۷۲، مهران مدیری، ‌علی عمرانی، فریبا متخصص، ارژنگ امیرفضلی، داوود اسدی، نصرالله رادش، سعید آقاخانی، رضا عطاران، رضا شفیعی جم، حمید لولایی و ... به ایفای نقش می پرداختند.

** مهران مدیری و اولین تجربه کارگردانی اش در «پرواز ۵۷»

دومین مجموعه طنز آیتمی که بعد از انقلاب از تلویزیون به نمایش درآمد، پرواز ۵۷ نام داشت. کاری که در سال ۷۲ و در مناسبتی مثل دهه فجر پخش شد. مهران مدیری در این طنز آیتمی اولین تجربه کارگردانی خود را رقم زد و درست ۲۷ سال پیش کار طنز را برای اولین بار تجربه کرد. مدیری که این روزها بعد از ساخت و کارگردانی و بازیگری در مجموعه های طنز بسیاری به برنامه دورهمی رسیده است، کارگردانی و بازیگری در مجموعه های طنز آیتمی ساعت خوش، پاورچین، جنگ ۷۷، نقطه چین، شب های برره، باغ مظفر، مرد هزار چهره، قهوه تلخ، ویلای من، شوخی کردم، درحاشیه را ابتدا برای تلویزیون و سپس برای نمایش خانگی تهیه کرد.

یکی از پایه گذاران طنزهای نود شبی در تلویزیون، مدیری بود و تا مدتی یکی از پرطرفدارترین سبک های کمدی نیز همین سبک بود. او بعد از آیتم سازی به سمت مجموعه های طنز تلویزیونی رفت و بعد از آن اجرای برنامه دورهمی را با حفظ همان طنازی هایش در دست گرفت.

از ویژگی های بارز کارهای او می توان به نوع کمدی درونی و ذاتی وی اشاره کرد که بیشتر مخاطبان نیز با همین سبک او ارتباط خوبی برقرار کرده اند. مدیری در این مجموعه طنز علاوه بر به کار گیری برخی بازیگران مجموعه نوروز ۷۲، بازیگران دیگری را هم به عرصه کمدی کشاند. رامین ناصر نصیر، فاطمه هاشمی، معصومه کریمی، ‌طیبه ابراهیم، یوسف صیادی، نادر سلیمانی از جمله این بازیگران بودند.

** «نوروز۷۳» و شکستی سنگین برای طنز

اوایل که تولید مجموعه های طنز روالی ثابت در تلویزیون شده بود، از آنجایی که این برنامه ها در مناسبتی مثل نوروز از شبکه های مختلف پخش می شد، تهیه کننده و کارگردان ها تا چند سال ابتدایی تولید چنین آثاری، نام برنامه را با نام نوروز همان سال انتخاب می کردند. اما در نوروز ۷۳ خبری از مدیری و همکارانش نبود و این بار برنامه با گروه جدیدی تولید شد. حسین فردرو کارگردانی نوروز ۷۳ را به عهده داشت  و این مجموعه با استفاده از یک فاکتور اشتباه تقلید، شکست بزرگی را برای خود رقم زد.

یکی از بازیگرانی که در این مجموعه طنز آیتمی به ایفای نقش می پرداخت، مهدی سلطانی بود. بازیگری که تا به حال او را در قالب نقش های منفی و حتی تلخ در سریال های دیوار، مدینه، مادرانه و ... دیدیم.

** «نوروز ۷۵ و ۷۶» تجربه‌های نسبتا خوب

داریوش کاردان بعد از دو تجربه قبلی خود این بار در دو سال متوالی کارگردانی دو مجموعه طنز را عهده دار شد و در کنار کارگردانی و بازیگری توانست تا حد قابل قبولی هم عمل کند. او که دیگر یکی از بنیان گذاران طنزهای آیتمی تلویزیون نیز به شمار می رفت، از همان فرمول قبلی خود برای تولید این سریال نیز بهره گرفت.

این مجموعه نیز برخی بازیگرانی که الان در حوزه های دیگر کار می کنند را به عرصه هنر معرفی کرد. اتابک نادری، بیژن بنفشه خواه، حسین رفیعی، مهران غفوریان از جمله این بازیگران بودند.

** «ساعت خوش»؛ نقطه عطف کارهای مهران مدیری

شاید خیلی از مخاطبان تلویزیون کارهای قبلی مهران مدیری را تا قبل از ساعت خوش به خاطر نیاورند اما اغلب آنها ساعت خوش را اولین و موفق ترین کار مهران مدیری می دانند. مدیری  در این برنامه که در سال ۷۳ پخش شد، برای اولین بار به طور مستقل با گروه بازیگرانش و بازیگرانی که از سال ۷۰ در حوزه طنز سیما معرفی شده بودند، برای شبکه دو آیتم سازی کرد و توانست موج جدیدی از برنامه سازی در حوزه کمدی را به نمایش درآورد.

هرمز شجاعی مهر که از ابتدا در حیطه اجرا فعالیت داشته است روزهای ابتدایی برنامه ساعت خوش اجرا و معرفی آیتم های این برنامه را به عهده داشت. او یکی از مجریان با سابقه برنامه سیمای خانواده شبکه یک است. از پرمخاطب ترین آیتم های ساعت خوش می توان به آیتم سعید و خان دایی، کارآگاه هنری و ... اشاره کرد.

رضا عطاران، رضا شفیعی جم، سعید آقاخانی، نصرالله رادش، ارژنگ امیرفضلی از جمله افرادی بودند که پخش ساعت خوش باعث روند صعودی در محبوبیت آنها شد.

** «سال خوش» و پایانی زودهنگام

در سال خوش مدیری با همان ترکیب بازیگران و همان محتوایی که در ساعت خوش ساخته و روانه آنتن کرده بود، مجموعه طنز آیتمی را برای نوروز سال ۷۴ تولید کرد اما بعد از پخش این برنامه، ساعت خوش تا مدتی به صورت هفتگی و پنجشنبه شب ها بروی آنتن رفت و بعد از دوره ای که دیگر برای مخاطبانش تکراری شده بود متوقف شد.

** «جدی نگیرید» و احیای کاراکترهای رادیویی

 نام گذاری این برنامه که گویی نوعی دعوت به آرامش از سمت گروه سازنده به مخاطبان طنز بود و سعی شده بود تا آستانه صبر مردم را بالا ببرد باعث شد تا دیگر روند نامگذاری مجموعه طنزهای آیتمی با نام همان سال به باد فراموشی سپرده شود. معروف ترین آیتم «جدی نگیرید» به کارگردانی سعید توکل و صادق عبداللهی که در سال ۷۴ پخش شد،   آیتم سق سیاه بود که در آن «مهران امامیه» همان کاراکتری که در صبح جمعه با شما خلق شده بود را به طور تصویری اجرا می کرد.

علاوه بر او بسیاری از بازیگرانی که در این برنامه رادیویی خوش درخشیده بودند و مخاطبان را پای رادیو نشانده بودند، همان کاراکتر رادیویی را این بار تلویزیونی کردند که ابتدا با استقبال مواجه شد. در این اثر منوچهر آذری، منوچهر والی زاده، منوچهر نوذری، اردشیر منظم، ارژنگ امیرفضلی، بهروز کریمی، بهروز مقدم، رضا عطاران، عباس محبی، علیرضا جاویدنیا، محمد کدخدایی و ... بازی می کردند.

** «سلام سلام» و اولین تولید شبکه جام جم

«سلام سلام» عنوان برنامه طنزی بود که در سال ۷۶ از شبکه جام جم پخش شد. این برنامه از اولین بنرامه های طنز آیتمی شبکه جام جم بود که با اجرای رضا عطاران و مرحوم پوپک گلدره و به تهیه کنندگی  سیدعلی سمنانی بروی آنتن رفت. مهران غفوریان، نصراله رادش، سعید آقاخانی، یوسف تیموری، نادر سلیمانی، جواد رضویان، فاطمه هاشمی، نیما فلاح از بازیگران این مجموعه طنز بودند.   

** «جنگ ۳۹» و بازگشت دوباره کاردان به طنز

 بعد از چند سال که سکان هدایت برنامه های طنز آیتمی به عهده مدیری بود، داریوش کاردان که خود از اولین افراد متخصص در این حوزه بود، جنگ ۳۹ را ساخت.  بیژن بنفشه خواه، ‌مهران غفوریان، حسین رفیعی و ... از بازیگران این اثر بودند.

** «جُنگ ۷۷» و آیتم معروف «مریم و رامین»

آیتم «مریم و رامین» یکی از آیتم های معروف این سالهای کارهای طنز به شمار می رود که در همان زمان بازپخش هایش بارها پخش شد. شاید یکی از دلیل هایش این بود که به چالش های میان یک زوج می‌پرداخت و همین کشمکش های بین این دو و همذات پنداری مردم با آنها در کنار خلاقیت دو بازیگری که به درستی برای این دو نقش انتخاب شده بودند، موفقیت آن را رقم زد.

مهران مدیری در نقش رامین و لاله صبوری در نقش مریم از جمله زوج های هنری بودند که در همان سال ۷۷ مخاطبان بسیاری داشتند. علاوه بر این مدیری در جنگ ۷۷ بخش آیتم را با بخش های نمایشی در هم آمیخت.

** «خنده بازار» و شوخی با برنامه های تلویزیون

بعد از سالها دوباره طنز آیتمی به تلویزیون برگشت و این بار شهاب عباسی به همراه گروهی از بازیگران و نویسنده های طنز که اولین کار جدی خود را انجام می دادند، شوخی با برنامه های تلویزیونی را دست مایه مجموعه طنز خود قرار دادند. شروع پخش این برنامه از نوروز سال ۹۰ بود و در ادامه و به دلیل استقبال مخاطبین فصل دو آن در ماه رمضان ۹۰ و تا سال ۹۲ و در قالب ۸ فصل از شبکه سه سیما به نمایش درآمد.  

مردم ایران سلام، هفت، رنگین کمان و بسیاری از برنامه های تلویزیونی در این برنامه مورد نقد و شوخی قرار گرفتند.

** عباسی: ساخت کارهای طنز ترکیبی در شرایط کنونی جواب نمی‌دهد

«شهاب عباسی» کارگردان و بازیگر مجموعه‌های طنز تلویزیونی که آخرین مجموعه ترکیبی طنز تلویزیون را تحت عنوان «شکرآباد» کارگردانی کرده بود، در گفت‌وگو با خبرنگار فارس درباره رکود برنامه‌های ترکیبی و آیتمی طنز در تلویزیون گفت: این ماجرا همیشه وجود داشته است مثل سریال‌های آپارتمانی که مدت زیادی در همه کشورهای دنیا هم وجود داشت. این نوع سریال‌ها در یک فضای محدودی با دکورسازی ساخته می‌شد. مثل قهوه تلخ، بدون شرح و ... اما الان سریال‌ها حالت رئال تری پیدا کرده است.

این بازیگر ادامه داد: این روال طبیعی است و یک چرخش است مثل لباس‌هایی که چهل سال پیش مردم می‌پوشیدند و الان دوباره مد شدند. یک دوره آیتم و کارهای ترکیبی خیلی زیاد ساخته می‌شد و بعد از آن خنده بازار و شوخی کردم و ... ساخته شد و قطعا چند سال دیگر دوباره ساخت این سریال‌ها روی روال می‌افتد.

عباسی با بیان اینکه کارهای ترکیبی تولید راحت‌تری به نسبت سایر کارها دارد، بیان داشت: مخاطبان خیلی راحت با این نوع کارها ارتباط برقرار می‌کنند. متاسفانه در ایران وقتی یک کاری گل می‌کند ما مدام تکرارش می‌کنیم تا اینکه شورش دربیاید و بعد از مدتی از چشممان می‌افتد. از طرفی تولید راحت‌تری هم دارد.

وی در ادامه با بیان اینکه متن‌ در هر کاری مهم است، بیان داشت: هر زمان که متن خوبی داشته باشید و زاویه نگاه خاصی داشته باشید باز هم کارتان دیده خواهد شد. اگر متن خوبی نداشته باشید و کلی هم هزینه کنید و بهترین بازیگرها را هم بیاورید کارخوبی نمی‌شود. خنده بازار گروه نویسنده‌های فعال و باسواد و پویا داشت.

کارگردان مجموعه تلویزیونی «دست به نقد» درباره اینکه چقدر بازیگران، در دیده شدن برنامه‌های طنز ترکیبی موثرند؟ عنوان داشت: بازیگران در این سبک کارها خیلی مهم هستند، برای اینکه بازی کردن در کارهای ترکیبی بسیار سخت است و ۶۰ درصد آن به حضور ذهن بالا، بداهه پردازی و تصمیم گیری بازیگر برمی‌گردد. یادم است قبلا در این نوع کارها اصلا متنی وجود نداشت، اما الان دیگر نویسنده‌ها واو به واو هر کاری را به نگارش درمی‌آورند. معتقدم اگر بازیگر سابقه طولانی در این سبک کارها داشته باشد، هر جمله را از آن خود می‌کند و طوری پرداخت می‌کند که موقعیت خنده داری را بوجود آورد.

وی ادامه داد: بازیگری در کارهای ترکیبی بسیار سخت است، اما به این دلیل که همیشه دم دستی بود و مردم به راحتی با آن ارتباط برقرار می‌کردند، خیلی‌ها بر این باور بودند که بازی کردنش خیلی راحت است. یادم است خیلی از بازیگران حرفه‌ای را برای طنزهای ترکیبی آوردیم که نتوانستند بازی کنند. تجربه ثابت کرده که بازیگرهای سریال‌های ترکیبی آینده‌های درخشانی داشتند از مهران مدیری، مهران غفوریان، بیژن بنفشه خواه، حسین رفیعی، حمید گودرزی، جواد عزتی، رضا عطاران، سعید آقاخانی و ... که همگی خواستگاهشان از برنامه‌های ترکیبی بود برای اینکه بازی کردن در این گونه کارها توان بالای بازیگری را می‌طلبد.

کارگردان مجموعه طنز «افسانه هزار پایان» در پاسخ به این سوال که اگر بخواهید در شرایط کنونی مجموعه طنز ترکیبی بسازید، کار خوبی خواهد شد؟ بیان داشت: نه، به طور قطع و یقین یک کار معمولی می‌شود که فقط آنتن پُر می‌شود، آنهم به خاطر محدودیت‌هایی که وجود دارد و موقعیت مالی که متاسفانه پیچیده شده است. شما برای اینکه کار خوبی بسازید باید پول خوبی داشته باشید و برنامه‌های ترکیبی این اقبال را ندارند که پول خوبی بگیرد البته به جز تعداد محدودی از افراد که همیشه در راس هستند.

وی درباره تولید مجموعه تلویزیونی «خنده بازار» نیز عنوان داشت: خنده بازار به شدت انتقادی بود و مدیران وقت مساعدت بسیاری با ما داشتند و مجموعه‌ای از عوامل باعث دیده شدن این کار شدند. از بازیگران گرفته تا مدیران شبکه و نویسندگان و ... و معتقدم اگر آقای ضرغامی دو سال دیرتر می‌رفتند قطعا این سریال هم ادامه دار می‌شد.

این کارگردان ادامه داد: طبق آماری که شبکه به ما داده بود در آن زمان ۸۰ درصد بیننده داشتیم. در این چهار سال نمی‌گویم همه کارهایمان خوب بود، اما خنده بازار به اندازه پایتخت مخاطب داشت، آنهم کاری که فقط آیتمی بود. حتی اگر برآورد مالی آن را هم حساب می‌کردید دستمزد یک بازیگر پایتخت مساوی بود با نصف دستمزد کلیه عوامل خنده بازار!

وی در پاسخ به این سوال که چرا دیگر نمی‌توان مجموعه‌ای مثل خنده بازار را تکرار کرد گفت: نظر شخصی‌ام این است که خنده بازار دیگر هیچ وقت تکرار نخواهد شد. آنهم به این دلیل که آن زمان توانستیم بخشی از شوخی‌ها را از دل وضعیت کشور درآوریم. اگر شکرآباد را بعد از خندوانه و دورهمی می ساختیم قطعا مخاطبان بیشتری پیدا می‌کرد.

بازیگر مجموعه طنز «ناخونک» درباره اینکه برخی از کارهای طنز تاریخ مصرف دارند و بیش از یک یا دو فصل ادامه دادن آن کار درستی نیست، افزود: زمانیکه فصل آخر خنده بازار را می‌خواستم بسازم به تهیه کننده گفتم دیگر فصل بعدی را نخواهم ساخت.  

*فارس